
Ken en onderken de schaamtebeleving in de moslimwereld
In verklaringen voor radicalisering van moslims wordt steevast verwezen naar ernstige vernederingen die van buiten hun groepen komen. Vooral de Westerse samenlevingen moeten het ontgelden. Kortzichtig.
We weten waarom mensen tot agressie, geweld en radicalisering vervallen. Dé brandstof is schaamte, d.w.z. feitelijke ervaringen met en diepgewortelde angst voor ingrijpende vormen van sociaal-emotionele vernedering, afwijzing en uitsluiting. Inderdaad, de beschamende rol van Westerse samenlevingen behoeft onze kritische aandacht.
Die aandacht verwaarloost echter de uitwerking van schaamte die wordt opgelopen door de eigen moslimgroepen. Die beschaming zorgt evenzeer voor pijnlijke ervaringen en vormt niet minder brandstof voor agressie, geweld en brute radicalisering. In de eigen groep zou geborgenheid moeten domineren. De eigen groep moet een veilige uitvalsbasis voor de opgroeiende en volwassen mens zijn om mee te draaien in de samenleving in haar geheel. De eigen moslimgroep kan deze geborgenheid lang niet altijd voor ieder verzekeren.
Beschamend
Gemankeerde geborgenheid en bijkomende schaamte-ervaringen kunnen niet exclusief aan de boze buitenwereld worden toegeschreven. Het is kenmerkend voor schaamte-ervaringen om dát juist wel te doen: de ander als de boosdoener aanwijzen. Voor iedere sociale en culturele groep is het een flinke inspanning om het eigen aandeel in het beschamende handelen onder de loep te nemen. Voor moslimgroepen geldt dit evenzo.
Zo kan de eigen groep als uitgesproken beschamend uitpakken of worden ervaren, juist door het onvermogen om afdoende op dreigingen van buiten en van binnen te reageren. Er is al meerdere malen gewezen op het opdoen van schaamte-ervaringen binnen eigen moslimgroepen en -landen juist vanwege het eigen ontoereikende reageren op bestaande verhoudingen, op onvermijdelijke veranderingen en op aantrekkelijke verworvenheden van buiten de eigen samenleving of groep.
Afhankelijkheid
Voor de Duitse cultuurfilosoof Hans M. Enzensberger is het zo klaar als een klontje dat in algemene zin schaamte-ervaringen de grote boosdoener zijn in de Arabische wereld. “Het is zonder meer duidelijk dat de totale economische, technische en intellectuele afhankelijkheid van het Westen moeilijk te verkroppen is voor de betrokkenen. […] [Dit] betekent voor elke Arabier die in staat is na te denken een stille vernedering. […] Hoe nauwkeuriger je hun mentaliteit bestudeert des te duidelijker wordt het dat je met een collectief van radicale verliezers te maken hebt. Alle kenmerken die uit ander verbanden genoegzaam bekend zijn, keren erin terug: dezelfde wanhoop over de eigen mislukking, dezelfde zoektocht naar zondebokken, hetzelfde realiteitsverlies, dezelfde behoefte aan wraak, dezelfde mannelijkheidswaan, hetzelfde op compensatie gerichte superioriteitsgevoel, de fusie van vernietiging en zelfvernietiging alsmede de dwangmatige wens door de escalatie van de verschrikking heer en meester te worden over het leven van de andere en over de eigen dood.” (De radicale verliezer; Over de psychologie van de zelfmoordterrorist, 2006)
Emancipatie
De socioloog Abram de Swaan zoomt verder in op de verhoudingen binnen de islamitische beschavingen, meer in het bijzonder op die tussen de seksen. De emancipatie van islamitische vrouwen, al dan niet woonachtig in de Westerse wereld, heeft een onstuitbare dynamiek die vele uitingen van geweld met zich meebrengt. Met deze emancipatie verliezen islamitische mannen hun traditionele meerderwaardigheid boven vrouwen, wat als een emotionele en sociale vernedering wordt ervaren en zodoende een agressieve vrouwvijandigheid in de hand zou werken.
“[D]eze mannelijke superioriteitswaan,” zo benadrukt De Swaan “[wordt] nog in de godsdienst gecultiveerd. Religies beroepen zich op antieke teksten en eeuwenoude overlevering, waarin de kiemen van mannelijke meerderwaardigheid nog steeds en telkens weer besmettelijk blijken. […] Voor veel jongens die opgroeien in de patriarchale traditie zal het een onverteerbare vernedering zijn om braaf en nijver op school de meisjes bij te moeten houden. De mannelijke superioriteit was zoals alle traditionele meerderwaardigheid uitdrukkelijk op niets gebaseerd.” (De botsing der beschavingen en de strijd der geslachten, 2006) Of dit op niets gebaseerd is, valt nog te bezien, maar de verschuiving in onderlinge machtsverhoudingen, zo wil de redenering, leidt in ieder geval tot ernstige gevoelens van schaamte en zodoende tot agressie en geweld.
Dit zijn algemene voorbeelden waarin vernederingen binnen moslimsamenlevingen een pijnlijke rol spelen. Wanneer we langs de lijnen van Enzensberger en De Swaan verder de moslimgroepen en –samenlevingen binnentreden, dan worden schaamte-ervaringen tastbaarder, gedetailleerder en blijken geen uitzondering: niet voor mannen noch vrouwen, ongeacht sociale laag en culturele verscheidenheid binnen de islamitische wereld.
Ken en onderken de schaamte-belevingen die ook door het eigen ontoereikende handelen en gedrag ontstaan. Dit vormt een uiterst belangrijke voorwaarde om het tij van agressie, geweld en radicalisering te keren.
http://klasse-oplossingen.nl/
Deel
Meer opiniestukken: