Je kunt het beste toeslaan met je opiniestuk als je jouw planning aanpast aan die van de opinieredacties. Meestal moet je dan snel zijn, maar het debat even op zijn beloop laten kan soms ook geen kwaad.

‘Begin oktober stromen de Dierendagstukken binnen. Of op de dag van de grotematenbeha of van de Oekraïense keuken stukken daarover, om maar wat te noemen.’ Dat zei Wilma Kieskamp, in 2014 chef opinie van Trouw, in een interview voor mijn handboek, nadat Pieter Hotse Smit en ik haar hadden gevraagd wat een geschikt inhaakmoment is voor opiniemakers om stukken naar redacties op te sturen.

Geschikte inhaakmomenten zijn er volgens haar niet. ‘Op dat soort dagen is een lezer niet meer geïnteresseerd in die onderwerpen dan anders.’

Ook Kustaw Bessems, oud-chef van het achtergrond- en opiniekatern Vonk van de Volkskrant, ‘hecht niet aan de aanleiding’. Onlangs mailde hij me dat ik dit gewoon nog kan laten staan: ‘Een dag van de huppeldepup of een rapportje dat uitkomt’ is niet meer dan een ‘mooie bonus’. 

Wanneer kun je dan wel een opiniestuk indienen bij nieuwsorganisaties?

Actualiteit is de grootste drijfveer voor opinieredacties

‘De actualiteit is onze grootste drijfveer. Vrijwel al onze opiniestukken zijn gerelateerd aan nieuws in onze krant. En ze voegen daar iets aan toe, met een origineel inzicht. Voor bedrijven die in het nieuws worden benadeeld en aankomen met alleen: “Het zit anders” is bij ons geen plaats.’ Dat zei Rijk Timmer, in 2014 opinieredacteur van het FD en wie de krant nu leest, ziet dat het ook daar niet is veranderd.

Bij NRC Handelsblad ging het er vergelijkbaar aan toe. ‘Veruit de meeste stukken die we plaatsen respecteren het nieuws, nationaal of internationaal’, zei Maarten Huygen, destijds chef opinie. ‘Daarbij hanteren wij ten minste twee belangrijke criteria voor plaatsing: concrete voorbeelden en originele argumentatie. Het kan geen kwaad om een lopende discussie aan te horen, tot ogenschijnlijk alle argumenten op tafel liggen, om er vervolgens een hele andere draai aan te geven.’

Lange tijd werkte ik bij de Volkskrant met Sander van Walsum. Ook hij wees op het duo actualiteit en originaliteit. ‘Sommige gebeurtenissen vragen binnen een dag om een reactie, terwijl andere thema’s doorsudderen en met een goed geschreven opiniestuk ineens prominent op de agenda staan. Wat vervolgens anderen weer dwingt om snel te reageren.’

Bij plotseling nieuws moet je nog op dezelfde dag kunnen toeslaan

Kieskamp van Trouw: ‘Bij plotseling nieuws zijn wij van het lik-op-stukbeleid. Dat betekent dat inzenders nog op dezelfde dag een stuk moeten aanbieden dat ingaat op het hoofdthema.’ De ombudsman van de krant laat me voor deze update weten dat dit er nog steeds op lijkt.

‘In de dagen erna willen we een stuk dat het onderwerp verbreedt of juist versmalt door een deelaspect ervan te behandelen. Dit is met name lastig voor beginnende auteurs. Die vinden het vaak eervol om over het hoofdthema te schrijven en proberen het complete verhaal te vertellen. Maar dat doen de meesten al, en dat brengt de discussie niet verder. Zo kwam het voor dat een cultuurfilosoof schreef dat biologische landbouw slecht is voor de allerarmsten. Ondanks de overweldigende hoeveelheid reacties kwam niemand verder dan ingaan tegen die stelling.’

Vraag je altijd af waarom lezers je opiniestuk nu moeten lezen en niet volgend jaar

Inzenders moeten zich volgens Kieskamp altijd afvragen: waarom moeten mensen dit nu lezen en niet volgend jaar? ‘Als iets speelt, dan hebben lezers daar een latente nieuwsgierigheid naar.’

Dat onderstreept het belang voor opiniemakers om zich te verdiepen in de interesses van de lezers. Het geldt in het bijzonder voor de lezers van kranten met een specifiek publiek. ‘Onze christelijke signatuur is leidend in de keuze voor opiniestukken’, legt Albert Groothedde uit, voormalig coördinator opinie van het Reformatorisch Dagblad. ‘Bij stukken over ontkerkelijking, secularisatie en normen en waarden zijn wij eerder geneigd om tot plaatsing over te gaan dan bij stukken over andere onderwerpen.’

Maar verder werkt de RD-opinieredactie als alle voorgaande opinieredacties: ‘Actualiteit is voor ons belangrijk. Als wij bijvoorbeeld een nieuwsverhaal hebben over de stagnatie van de leegloop van de kerk, dan willen we daar zo snel mogelijk een opiniestuk over in de krant hebben. Alleen als we echt om kopij verlegen zitten wijken we daar wel eens vanaf.’ Opiniecoördinator Paul van Haaster van Cobouw, een platform voor de bouwsector: ‘Het ideale moment is uiteraard dat als er vandaag iets (onverwachts) gebeurt dat vraagt om een opiniërend stuk, we dat stuk morgen in de krant kunnen hebben. Dat lukt vrijwel nooit, behalve als er voorkennis is, wat bij politieke besluitvorming weleens het geval is. Verder moet de ontwikkeling of gebeurtenis voldoende aanleiding geven tot opinie, dus meer zijn dan een ideetje.’

Bij het Financieele Dagblad zegt de naam al wanneer je veel kans maakt met je opiniestuk. Timmer: ‘Als er plotseling iets groots gebeurt, en je hebt daar verstand van, dan is het zaak om zo snel mogelijk in de pen te klimmen en een stuk aan te leveren.’

Neem contact op met de opinieredactie maar doe dat niet zomaar

Wel is het volgens Timmer raadzaam om vooraf altijd contact te zoeken met de redactie om te kijken of er behoefte is aan je opiniestuk. ‘Vaak benaderen wij ook wetenschappers en specialisten om een opiniestuk te schrijven.’

Van Walsum (de Volkskrant) adviseerde opiniemakers de redactie een stap voor te zijn. ‘Door haar te attenderen op een belangrijke ontwikkeling en de wijze waarop je daarop wilt inspelen. Zodat het stuk zichzelf legitimeert en zich als het ware opdringt aan de redactie. Degenen die toch in het defensief worden gedwongen doen er goed aan niet alleen snel een reactie klaar te hebben, maar moeten daarin ook een serieuze bijdrage leveren aan de discussie.’

Neem dus vooral eerst contact op met de redactie als je wilt weten of het uitkomt, en helemaal als je aan de ontbijttafel geconfronteerd bent met een aanval in een ochtendblad over jou of jouw organisatie. Laat de redactie weten dat je vandaag nog met een reactie wilt komen en de opinieredactie zal misschien wel met je willen meedenken.

Volgens deze opinieredacteuren kun je niet zomaar een discussie opstarten

Toch zullen onze opinieredacteuren pas echt enthousiast worden als je hen verrast met een nieuw onderwerp. Kieskamp: ‘Zomaar een discussie opstarten werkt niet, dat geeft heel weinig reacties. Goede stukken wijzen we vaak af om de timing. Aanbieders denken daar vaak niet over na en begrijpen ook niet altijd goed hoe belangrijk dat is. Bij abstracte thema’s is het zinvol om te wachten op een concrete casus.’

Probeer evenmin beleidsvoornemens uit de troonrede te beïnvloeden. Veel belangenorganisaties proberen dat in de week voorafgaand aan Prinsjesdag, die het parlementaire jaar opent. Voorafgaand aan de begrotingsbehandelingen van de afzonderlijke ministeries gebeurt hetzelfde. ‘Dat kan nuttig zijn’, aldus Timmer (FD). ‘Maar verwacht niet nog iets te kunnen veranderen aan de uitkomst. Het is verstandiger om in te spelen op het besluit en hoe het daarna verder moet.’